1-njy Çeçen-Russiýa konflikty 1991-njy ýylyn 1-njy okýabrynda Russiýanyň yokary sowet soyuzynyň gorkezmesi bilen Çeçen-inguşetiýa respublikalary aýrylyp, Çeçen we inguşetiýa respublikalaryna bolunyar (granisa belli edilmezden) 27 oktýabr 1991 ý. johar dudaýew çeçen resp.ň prezidentligine saýlanýar (saylawy russia ykrar etmeyar) Dudaýew ozunin 1-nji kanunyna : çeçen respublikasyny (hiç yurdun, daje orsyedin ykrar etmezliginde) özbaşdak, garaşsyz yurt diyip gol çekyar. 1992-nji yylda çeçenistanyn parlamenti konsitutisiya kabul edip, Çeçen respublikasyny garaşsyz sowet yurdy diyip yglan edyar. dudaýewiň tarapdarlary separatistler woenny skladlary oz hasaplaryna geçirip 111 samalyot, 42 tank, 24 000 snaryad, 50 000 golay yeke atyjy yaraglar, 27 wagon boepripas, 992 awtomobil başgada birtopar yarag edinyarler. respublika faktiçeskiý garaşsyz yurt, öz baýdagy, gimni, hokumet organlary, armiyasy, parlamenti, daže öz walýutasy nahara bar , yone ýuridiçeskiy ykrar edilmedigine galyar. 1992-1993 ýyllarda respublikaň çäginde kriminal jenaýatçylyk guyçlenyar. Groznyň içinden geçyan demir yoluň ýukli wagonlary talanyar. şo ýyllarda bilgeşleýin oldurilen adamlaň sany 600 den geçipdir. daşary yurtdan naýonnyklary (hakyna tutma urşujy) nezakonna yurda salyp, gunune 200 den 800 $ aralygynda aylyk tolapdir çeçendan Başga milletleri köpçulikleýin gyrypdyrlar ya-da kowupdyrlar. esasan hem orslary 1993 ýylyň ýazynda dudaýew bilen parlamentiň arasynda gapma-garşylyk doreyar. dudaýew oz tarapdarlary bilen parlamenty, mwd-ni basyp, oz eline alyar 1993 ýylyň iýun aýynda dudaýewe garşy antidudaýewskiý ilkinji yaragly hereket başlanyar 1994 nji ýylda antidudaýewskiý opposiziýa bilen dudaýewiň tarapdarlarynyň arasynda çaknyşyk bolyar. iki taram agyr yitgi çekip, hiç kim yeňiş gazanmayar antidudaýewskiý guýç grozny şaherine geçiren çozuşlarynda hem yenilyar 3-nji gezek geçirilen şowsuz operasiyada antidudaýewskiý topar ýeňilip russiýanyň kontr razwetkasynyň soldaty ýesir duşyar 1994 ýylyň 11 dekabrynda russiyanyň prezidenti boris ýelsin 'demirgazyk kawkazda kanuny berjaý ediş we umumy howpsuzlygy berjaý etmek hakynda' kanuna gol çekyar şol gun orslaryn woenny desant guýçleri çeçenistanyň territoriyasyna giryar woennylar 3 topara bolunyar , demirgazyk, demirgazyk -gundogar, gunbatar. 3 tarapdan grozna garşy yoreýşe başlayarlar. soň demirgazyk toparynyň şowly bolmadyk operasiyasynda polk tutuşlygyna ele duşyar, 100 adam yesir duşyar, birnaçe adam oldurilip, yaraglary elden gidyar 19-dekabrda ilkinji bomba grozny şäheriniň merkezine atylyar soň 1995 fewralynda gunorta polky doredilip grozna tarap ýoreýşe başlayar birnaçe gezek ors woenny bazalary elden gidyar, yone orslaram yetişip bildiginden dudayewiň tarapdarlaryny, naýonnyklary olduryaler. (naýonnyklaň içinde orslaram bar) 1995 ý. dudaýewi oldurmek uçin edilen synanşyklar şowsuz tamamlanyar orslar dudayewiň " inmarsat" atly sputnikowoý telefondan peydalanyandygyny bilyaler 21-aprel 1996 ý. orslan sputnik signallaryny tutujy A-50 samalyody asmana galyar. şol wagt dudayew swýaza çykyar. signalyň nirden gelyanini bilip, 2 sany su-25 samalyody sel'a (nyşana) iki sany raketany goyberyar. netijede raketaň biri goni nyşana dogry urulyar Boris ýelsiniň karary bilen lýotçiklara geroý atlary dakylyar 1996 ýylyň 31 awgustynda russiyanyň fsb-ň generaly lebedow bilen aslan mashadowyň arasyndaky ylalaşyk esasynda rus goşuny çeçenistandan doly çykarylyar we garaşsyzlyk meselesi 2001-nji ýyla çenli yza suyşirilyar bul maglumatlar diňe kagyz yuzundaki maglumatlar. a aslynda beyle dal bolmagam mumkin, kopler ýelsiniň gunasi diyya... çeçenistan nebite bay yer. kabir çeçenleň aydyşyna gora halkyň arasynda agzalalyk doretmek uçin urşy tuzuran orslaň özlerimiş... iň gynançly ýerem iki güýç arasynda asuda halkyň jebir çekmegidir ... çagajyklaň, günasiz adamlaň gitmegi elhenç.... ýekeje aýdylan sozi bellasim gelya, halk urşanok, wlast urşyar