Pul gazanmagyň iň beýik syry
Jo Witale
Terjime eden: Orazmyrat MYRADOW

Ba­gyş­la­ma

Bu kitap bestselleriň awtory, ruhy halypa, gadyrly dost — öwezine zat hantama bolmazdan, bütin ömrüni paýlap geçiren adam Jon Herriçarana bagyşlanýar. 

— Eger siz durmuşda haçan hem bolsa, bir wagt iş babatda ýa-da pula, ýa bolmasa degerli maslahata, ýa-da bir dertden, hyjuw-hyrujy bökdeýän bir närseden saplanmak babatda islendik bir mätäçlik bilen ýüzbe-ýüz bolsaňyz, iň netijeli melhem: «Beriň!». 

Erik Bat­te­ruort, «Ruhy ykdysadyýet: üstünlik hadysasy».

GI­RIŞ

Eçilip bilmegiň güýji bu wa­ka köp ýyl ozal, jöw­za­ly bir to­mus gü­ni bo­lup­dy. Azyk ha­ryt­la­ry dü­ka­nyndan iki sa­ny satyn al­ma­ly za­dym bar­dy. Şol gün­ler men su­per­mar­ke­te ýy­gy-ýygy­dan barma­ly bol­ýar­dym. Se­bä­bi pul ýagdaýym ýet­de-güt­de­räk bo­lan­soň, bir ge­zek­de tu­tuş hep­de­lik ge­rek bol­jak zatla­ry­my alyp gaý­dyp bi­le­mok­dym. Ba­ry-ýo­gy bir­nä­çe aý ozal ýaş ba­şy­na, uza­ga çe­ken dert­den soň aýa­lym ýo­galyp­dy. Äti­ýaç­lan­dy­ry­şy­myz ýok­dy. Diňe de­ňiz ýa­ly çyk­da­jy­lar, dag ýa­ly tö­le­nil­meli ha­sap­lar. Işi­mem uzyn­ly gün­lük däldi, ga­zan­jym iki ça­ga­ny iý­di­rip-içir­mä­ge zor­dan ýet­ýär­di. Iş­ler öwer­lik däldi — ha­ky­kat­da­nam, er­bet­di. Şol gün men ýü­re­gim­den daş asy­lan ýa­ly bo­lup, ki­säm dört dol­lar­ly bir gal­lon süýt hem bir tok­ga çö­rek al­mak üçin super­mar­ke­te ug­rap­dym. Ça­ga­lar gy­zy­laç­dy, ola­ra gar­ba­na­ra bir zat­lar al­ma­ly­dym. Ýo­ly­şy­gyň gy­zyl çy­ra­sy­nyň ýan­ma­gy bilen, sak­la­nan ça­gym sag ta­ra­pym­da, ýoluň ýa­ka­syn­da bir ýaş er­kek ki­şä, ýaş zena­na hem-de ça­ga­jy­ga gö­züm kak­lyş­dy. Süýr gü­nor­ta­nyň Gü­ni bol­sa ýi­ti şöh­lele­ri bi­len ola­ry ýa­kyp-ýan­dy­ryp bar­ýar­dy. Er­kek ki­şi­niň elin­de ga­lyň ka­gyz bo­lup, on­da «Iý­je­gi­mi ber­jek ki­şä iş­läp ber­mä­ge taý­ýar» di­ýen ýaz­gy bar­dy. Aýa­lam onuň ýa­nyn­da dur­dy. Ol ýo­ly­şy­gyň gy­zyl çyra­sy­na tog­tan aw­to­mo­bil­le­re del­mu­ryp bak­ýar­dy. Çen bi­len iki ýaş tö­we­re­gin­dä­ki ça­ga otuň üs­tün­de otu­ryp, bir eli gopan golak gur­ja­gy­ny oý­na­ýar­dy. Bu­la­ryňba­ry­na men gy­zyl çy­ra ýa­şy­la öw­rülýän­çä, otuz se­kunt­da üns be­rip ýe­tiş­dim. Ola­ra bir­nä­çe dol­lar be­re­sim gel­di, em ma şeý­däý­sem we­lin, süýt­dür çö­re­ge pulum gal­jak däl­di. Dört dol­lar di­ňe şo­la­ra ýet­ýär­di. Ýa­şyl yşyk ýa­nan­da men ol üç­lü­ge soň­ky ýo­la na­zar aý­la­dym-da, özü­mi ýaz­gar­ma­gyň gar­ja­şyk duý­gu­la­ry (se­bä­bi ola­ra kö­mek et­me­dim) hem-de la­py­keç­lik (olar bi­len paý­la­şar­dan öte az pu­lumyň bar­dy­gy se­bäp­li) bi­len gys­san­maç ug­ra­madym. Ýol­da men bu üç ada­myň aňym­da örkle­nip ga­lan keş­bin­den sap­la­nyp bil­medim. Ol ýi­gi­diň hem-de maş­ga­la­sy­nyň gus­sa­ly göz­le­ri tu­tuş bir mil ýo­ly geç­ýän­çäm, ma­ňa ma­za ber­me­di. Mun­dan artyk çy­dap bil­jek däl­dim. Men ola­ryň agyry-yza­syny duý­ýar­dym, nä­me­dir bir zat etme­li­dim. Öw­rül­dim-de, yzy­ma — ola­ry gören ýe­ri­me gaýt­dym. Ola­ryň edil ýanjy­gy­na ba­ryp, er­kek ki­şä dört dol­la­ry­myň iki­si­ni uzat­dym. Ma­ňa min­net­dar­lyk bildi­ren­de, onuň göz­le­ri­ne ýaş aý­lan­dy. Ýylgyr­dym-da, su­per­mar­ke­te ta­rap ýo­lu­my do­wam et­dir­dim. Men sat­lyk­da süý­dem, çö­re­gem bar bol­sa ge­rek di­ýip oý­lan­dym. Di­ňe çö­rek ýa-da di­ňe süýt sa­tyn alaý­sam nä­der­kä? Ýe­ri, bol­ýar-da, şeý­le-de ede­rin. Bo­lan wa­ka ba­ra­da­ky oý­la­rym­dan aý­ňalyp bil­män, ulag go­ýul­ýan ýe­re so­wul­dym. Eden he­re­ke­ti­miň dog­ru­dy­gy­na dü­şünmek­den, keý­pimoňat­laş­dy. Ulag­dan dü­şen ba­dy­ma nä­me­dir bir za­dy ba­syp, aýa­gymtaý­dy. Bu as­fal­tyň üs­tün­de ýa­tan ýig­ri­mi dol­lar­lyk pul eken. Men bu bo­lan za­da ynanyp bi­le­mok­dym. Tö­we­re­gi­me ga­ran­jaklap, gal­pyl­dap dur­şu­ma, ol pu­ly alyp, dü­kana gir­dim. Di­ňe bir çö­rek bi­len süýt däl-de, baş­ga-da özü­me örän ze­rur bo­lan beý­le­ki zat­la­ryň hem en­çe­me­si­ni sa­tyn al­dym. Men bu wa­ka­ny ömür­lik ýa­dym­da sakla­dym. Ol ma­ňa bu dün­ýä­niň geň hem syr­ly ýa­ra­dy­lan zat­dy­gy­ny ýat­lat­dy. Ol Äle­miň çäk­siz ha­zy­na­dy­gy ba­ra­da­ky ynan­jy­my tas­syk­la­dy. Iki dol­lar ber­dim, de­re­gi­ne ýig­ri­mi al­dym. Gaý­dy­şyn aç­lyk çek­ýän bu maş­ga­la­nyň ga­ba­dyn­dan ge­çip, ola­ra ýe­ne bäş do­llar eçil­dim. Bu me­niň dur­mu­şym­da bo­lup ge­çen köp san­ly wa­ka­la­ryň di­ňe bi­ri. Nä­çe köp ber­sek, onuň öwe­zi­ne şon­ça-da köp al­ýan­dy­gy­myz ba­ra­da dü­şün­je eme­le gel­ýär. Äh­ti­mal, bu «Eýe bol­mak is­le­ýän bol­sa­ňyz, il­ki ber­me­gi ba­şar­ma­ly­sy­ňyz» diý­ýän uni­wer­sal ka­nun­la­ryň bi­ri­dir. Bir ki­çi­jek bent bar, on­da şeý­le di­ýil­ýär: 

Bir adam ýaşapdyr, iller 

diýipdirler oňa tentek, 

Näçe köp berdikçe, şonça 

baýapdyr ol adam kem-kem. 

Köp­lenç, biz be­re­re za­dy­my­zyň ýok­du­gy ba­ra­da pi­kir ed­ýä­ris. Şeý­le-de bol­sa, üns­li syn kyl­sak, yg­ty­ýa­ry­myz­da bo­lan sä­hel­çe za­dy­my­zy hem öz­ge­ler bi­len paý­laş­magyň müm­kin­di­gi­ni gö­re­ris. Ge­liň, biz ýeter­lik de­re­je­de mal-mülk top­lap, paý­la­şyp bil­jek pur­sa­dy­my­za çen­li ga­raş­ma­lyň. Özü­miz­de bo­lan sä­hel­çe za­dy ber­ýän hem paý­laş­ýan ça­gy­myz, ýag­şy­lyk der­ýa­la­ry­na biz ta­ra­pa so­wul­ma­ga müm­kin­çi­lik be­rip, dün­ýä­niň ha­zy­na­sy­ny aç­ýan­dy­rys. Me­niň söz­le­ri­me ynan­man bi­ler­si­ňiz. Ak ýü­rek­den ber­mek­li­ge sy­na­ny­şyp gö­rüň, şon­da mu­nuň ne­ti­je­le­ri si­zi haý­ran gal­dy­rar. Adat­ça, mu­nuň öwe­zi ber­ýän ki­şi­miz­den ge­le­nok. Ol hat­da bi­ziň oýumy­za-kü­ýü­mi­ze ge­tir­me­ýän çeş­me­le­rimiz­den gel­ýär. Şeý­le, baý­ly­ga öz ýo­lu­ňyz bi­len gi­diň.

Uni­wer­sal ka­da­nyň ber­ýän pu­ry­ja­syndan, müm­kin­çi­li­gin­den peý­da­la­nyň. Öz-özü­ňi­ze pu­ry­ja be­riň. Uni­wer­sal ka­da­lar, ýö­rel­ge­ler üýt­gew­siz iş­le­ýän­dir. Kä­te si­ziň jo­mart­ly­gy­ňy­zyň jo­ga­by, ýokar­da be­ýan edi­len wa­ka­da­ky ýa­ly, örän çalt gel­ýär. Kä­bir ýag­daý­lar­da has gij­räk gel­ýär. Ýö­ne bir za­da we­lin ynam­ly bo­lup bi­ler­si­ňiz: ber­se­ňiz, onuň öwe­zi­ne siz bere­ni­ňiz­den has köp zat alar­sy­ňyz. Ber­ýän wag­ty­ňyz mu­ny kal­by­ňyz­da ho­wa­tyr sak­lap et­mäň, mu­ny min­net­darlyk hem şük­ra­na­lyk­dan do­ly ýü­rek bi­len ama­la aşy­ryň. Bu zat­la­ryň nä­hi­li hal­da bo­lup ge­çi­şi­ne haý­ran ga­lar­sy­ňyz. Özü­ňiz­de bo­lan ujyp­syz­ja za­dy mu­ňa mä­täç ki­şä ber­mek bi­len, dur­mu­şy­ňy­za baý­lygyň der­we­ze­le­ri­ni açyň. Be­ýik Mu­gal­lymyň aý­dy­şy ýa­ly: «Be­riň, si­ze öwe­zi berler». Sy­na­nyp gö­rüň. Göw­nü­ňiz­den tu­rar.

Jon Herriçaran,«Suwuň ýüzünde ýöremegiň deregine, gaýyk alyň» atly meşhur kitabyň awtory.

__________________________

Nä­dip pul ga­zan­ma­ly­dy­gy ba­ra­da ta­ryh­daky iň be­ýik syr

Eger pul­lan­mak is­le­ýän bol­sa­ňyz, si­ze bir zat et­mek ge­rek. 

Bu pla­ne­ta­nyň iň gurp­ly adam­la­ry­nyň şeý­le eden we şeý­le et­me­gi do­wam et­dir­ýän za­dy.

Bu dür­li ga­dy­my me­de­ni­ýet­le­riň ýa- zuw çeş­me­le­rin­de ýat­la­nyl­ýan we şu gün­ler­de hem ýa­zyl­ýan zat.

Bu şeý­le edi­len­de, hem­me­le­re pul getir­jek, şol bir wagt­da-da adam­la­ryň agla­ba­sy­nyň şeý­le et­mek­den gork­ýan za­dy.

Bu nä­me­kä?

Endr­ýu Kar­ne­gi hem mu­ny edip­dir. Ol se­na­gat tüç­ja­ry bo­lup­dyr.

Nä­dip pul ga­zan­ma­ly­dy­gy­nyň ta­ryh­daky iň be­ýik sy­ry nä­me­kä?

Hem­me­ler ba­bat­da ga­bat gel­ýän zat nä­me­kä?

Pul paý­laň.

Bu ha­ky­kat. Ony paý­laň.

Ony si­ze iç­ki dün­ýä­ňiz bi­len yla­la­şyk­da bol­ma­ga kö­mek ed­ýän adam­la­ra paý­laň. 

Ony si­ze yl­ham ber­ýän, özü­ňi­ze hyzmat ed­ýän, der­di­ňi­ze em ed­ýän, özü­ňi­zi söý­ýän adam­la­ra paý­laň.

Ony yzy­na gaý­ta­ryp ber­jek­dik­le­ri­ne bil bag­la­man paý­laň adam­la­ra, pu­luň si­ze bü­tin­leý baş­ga çeş­me­den, özem kö­pe­len ýagdaý­da do­la­nyp gel­jek­di­gi­ni bi­lip paý­laň.

1924-nji ýyl­da Jon D.Rok­fel­ler og­lu­na ýa­zan ha­tyn­da özü­niň pul paý­la­mak ýö­rel­ge­si­ni şeý­le dü­şün­di­rip­dir: «… pul gaza­nyp baş­lan uçur­la­ry­myň göz­ba­şyn­da, alys­da ga­lan ça­ga­ly­gym­da men pul paý­lap baş­lap­dym, gir­de­jim art­dy­gy­ça, hemi­şe-de paý­la­ýan pu­lu­myň muk­da­ry­ny kö­pel­dip­dim...».

Onuň nä­me di­ýe­ni­ni ýat­da sak­la­dy­ ňyz­my?

Ol bar­ha köp gir­de­ji al­ýan­dy­gy üçin, bar­ha köp pul paý­lap­dyr. Öm­rü­niň do­wamyn­da ol 550 mil­lion dol­lar paý­lap­dyr. 

Kä­bir adam­lar Rok­fel­ler özü­niň tä­sirli ta­rap­la­ry­ny go­wu­laş­dyr­mak mak­sa­dy bi­len, rek­la­ma kam­pa­ni­ýa­sy hök­münde 10 sent­lik teň­ňe­jik­le­ri paý­la­mak­dan baş­lap­dyr di­ýip ha­sap ed­ýär­ler. Bu beý­le däl. Rok­fel­le­riň jem­gy­ýet­çi­lik bi­len ara gat­na­şyk iş­le­ri­ni alyp ba­ran ada­ma Aý­wi Li diý­ýär­ler. Li­niň meş­hur «Mä­hel­le üçin hyz­mat­çy» ter­ji­me­ha­lyn­da Reý Eldon Haý­bert Rok­fel­le­riň on­ýyl­lyk­la­ryň do­wa­myn­da öz er­ki­ne pul paý­lan­dy­gy­ny bel­le­ýär. Li bu de­lil­le­ri ba­ry-ýo­gy hal­kyň dyk­ga­ty­na ýe­ti­rip­dir.

B.T.Bar­num hem pul paý­lap­dyr. «Her bir mi­nut­da do­gul­ýan müş­de­ri» di­ýen ki­ta­bym­da ýa­zyp ge­çi­şim ýa­ly, Bar­num gir­de­ji­li ha­ýyr-yh­san di­ýip at­lan­dyr­ýan za­dy­na yna­nyp­dyr. Pul paý­la­ma­gyň ony ga­zan­ma­ga ýe­tir­jek­di­gi­ne ol yna­nypdyr. 

Ol hem dün­ýä­dä­ki iň baý adam­la­ryň bi­ri bo­lup­dyr. 

Endr­ýu Kar­ne­gi hem pul­la­ryň ägirt uly muk­da­ry­ny paý­lap­dyr. Ame­ri­ka­nyň taryhyn­da onuň iň baý adam­la­ryň bi­ri bo­landy­gy şüb­he­siz­dir.

Meş­hur BBDO rek­la­ma agent­li­gi­ni esaslan­dy­ry­jy­la­ryň bi­ri we «Üs­tün­li­giň ýi­ti­rilen ýe­di sy­ry» ki­ta­by­myň esa­sy gah­ry­ma­ny BrýusBar­tonhempulpaý­la­mak ýö­rel­ge­si­ne yna­nyp­dyr.1927-nji ýyl­da ol şeý­le ýa­zyp­dyr: 

«Eger adam uzak wagt­lap ýag­şy iş­le­riga­ýyr­sa, özi aň­la­ma­sa-da, bu onuň endi­gi­ne öw­rül­ýär. On­soň dün­ýä­gur­lu­şyň äh­li ýag­ty güýç­le­ri onuň yzy­na dü­zü­lip, nä­mä hy­ýal et­se, äh­li zat­da oňa gol­daw be­rer­ler».

Bar­ton best­sel­ler­le­riň aw­to­ry, meş­hur biz­nes­men, jo­mart ha­ýyr-yh­san­çy hem örän gurp­ly adam bol­dy. Eger kim­dir bi­ri ma­ňa ötüp-ge­çen ýylla­ryň bu ma­li­ýe tüç­jar­la­ry­nyň bi­möç­ber pul­la­ry­nyň bo­lan­dy­gy üçin çe­pe-saga sow­rup bi­len­dik­le­ri­ni aýt­sa, men bu adam­la­ryň şon­ça pu­ly ga­zan­mak­la­ry­nyň se­bä­bi­niň, bel­li bir de­re­je­de, jo­mart­lyk bi­len paý­la­ma­gy ba­şa­ran­dyk­la­ry bi­len bag­ly­dy­gy­ny su­but edip bi­le­rin. Ber­mek al­ma­ga ýe­tir­ýär. Be­rip bil­mek has-da köp baý­ly­ga elt­ýär. 
____________________________

Indiki sanymyzda: 

Ber­me­giň al­ma­ga ýe­tir­ýän­di­gi­ni, be­rip bil­me­giň has-da köp baý­ly­ga elt­ýän­di­gi­ni men gaý­ta­lap aýd­ýa­ryn.