Şilluk balyk tutýar.




Şen­be gü­ni Ga­be Şam­bil­den çyk­dyk-da, gü­nor­ta, Bahr-el-Je­be­le tarap ug­ra­dyk. Der­ýa bu ýer­de kän öw­rüm ed­ýän eken. Hün­nü­ler kän gö­ze il­me­ýär. Aram-aram ga­bat gel­ýän, uly kül üýş­mek­le­ri bi­len gur­şa­lan örän ga­ryp kü­me­ler gö­rün­ýär, ýö­ne olar bat­galy çöl­lük bi­len saz­la­şyp gid­ýär. Bu ýer­de or­ni­tolog­la­ryň «Ba­lae­niceps rex», arap­la­ryň bol­sa «abumer­kub» («paş­mak çüňk» ýa-da «lä­heň kel­le») di­ýip at­lan­dyr­ýan we di­ňe Ak Ni­liň bat­ga­ly­gyn­da ga­bat gel­ýän owa­dan gu­şu­ny gör­düm. Ol özü­ne mah­sus çüňk­li uly kel­le­si­ni ýo­ka­ryk gal­dy­ryp, gä­mi­miz­den bir­nä­çe ýüz metr uzak­lyk­da gy­myl­daman otyr­dy. Ýek­şen­be gü­ni ir­den Bo­ra gel­dik.Ol öň tä­jir Akka­da­nyň eýe­çi­li­gin­dä­ki mülk eken. In­di Bo­ra­da mü­sür es­ger­le­ri bo­lup, ol et­ra­byň hä­ki­mi­niň düşelgesi eken. Ol hä­zir oba­da ýok
eken. Gä­mi­niň ka­pi­ta­ny bi­len ül­kä­niň beý­le­ki ilat­ly no­kat­la­ry­na meň­zeş gur­na­lan ze­ri­ba­sy­na bar­dym.
Onuň tö­we­re­gin­de hün­nüle­riň kü­me­le­ri we saman kep­be­le­ri bar. Ola­ryň bir­nä­çe­si ga­myş germew bi­len bi­rik­di­ri­lip­dir. Ger­mew­le­riň ara­syn­da bi­ri-bi­ri­ni ke­sip geç­ýän ýol­lar bar.Duş­man taý­pala­ryn­dan we gi­je­ki ýyr­ty­jy­lar­dan go­ran­mak maksa­dy bi­len, bu­la­ryň äh­li­si­niň da­şy­na sü­tün­ler­den we tikenli garaly agaç­la­ryn­dan ýa­sa­lan berk hem be­ýik ha­ýat aý­la­nyp­dyr. Ysyt­ma­nyň güý­je­ýän­di­gi­ne we ys­gyn­syz­dygy­ma ga­ra­maz­dan ze­ri­ba aý­lan­dym, soň bol­sa yzy­ma, häkimiň öýü­ne bar­dym. Ol tä­ze su­wa­lan, pen­ji­re­le­ri yk­jam goý­lan, bu je­le­gaý­da seý­rek gabat gel­ýän gö­ze­ ge­lüw­li jaý­ja­gaz­dy. Pen­ji­re­le­ri edil Har­tum­da­ky jaý­la­ryň­ky ýa­ly na­gyş çe­ki­lip, gy­zyl reň­ke bo­ýa­lyp­dyr. Ki­çi tu­tu­lar ja­ýyň gel­şigi­ni art­dyr­ýar­dy. Ba­nan agaç­la­ry­nyň çar­ba­gy öýe
sa­ýa ber­ýär­di. Ba­gyň için­den geç­ýän ýo­da­jyk salkyn­dy. On­da ame­ri­kan mai­si, arap di­lin­de «şi­tet» — cap­sicum conicum di­ýip at­lan­dy­ryl­ýan ka­ýen bur­çy, ki­çi­räk li­mon we pyr­ty­kal agaç­la­ry, noý­badyr beý­le­ki ösüm­lik­ler eki­lip­dir. Ga­ra­şyl­ma­dyk ýag­daý­da es­ger­le­re der­hal «aýa­ga gal­ma» buýrugy be­ril­di, ýa­ra­gy bo­lan ýara­gy­ny alyp, ze­ri­ba ta­rap yl­ga­dy. Ýa­rymaý su­raty çe­ki­len tu­gu­ny el­le­ri­ne alyp, ýa­rag­ly adam­lar gö­ze gö­rün­me­ýän duş­ma­na ta­rap ok­du­ryl­dy­lar. Ha­ýa­dyň burç­la­ryn­da gö­zeg­çi­lik üçin gur­lan seki­le­riň bi­ri­ne çy­kyp, tö­we­re­ge ga­ra­dym, ýö­ne hiç hi­li howp gör­me­dim. Duş­ma­na haý­bat hemem ola­ra hü­jüm et­mek mak­sa­dy bi­len, top­da pag­ta­bent oky atyp goý­ber­di­ler. To­puň gür­püldi­si, onuň se­sini öň eşidip görmedik hün­nü­ler­de güýç­li gor­ky dö­ret­di. Ha­ýat­dan dü­şüp, ýu­waş­lyk bi­len yzy­ma gä­mä gaýt­dym. Es­ger­le­riň «aýa­ga gal­ma­sy­nyň» se­bä­bi beý­le bir uly däl­di. Bir­nä­çe ýyl mun­dan öň bo­ýun eg­di­ri­len hün­nü­le­riň bor taý­pa­sy­nyň mes­gen tu­tan ýe­ri­niň tö­we­re­gin­de ýa­şa­ýan­la­ry, şu gün es­ger­ler­den nä­ra­zy­dyk­la­ry­ny ba­ha­na edip, ze­riba­nyň bir sü­ri goý­nun­dan bir­nä­çe­si­ni ogur­la­jak bo­lup­dyr. Tiz wagt­dan es­ger­ler do­la­nyp gel­di­ler.
Gi­je dö­räp bil­jek howp­dan go­ran­mak üçin, gä­mä dört ada­my ga­ra­wul goý­duk. Öz borç­la­ry­ny ak­ýü­ rek­li­lik bi­len ýe­ri­ne ýe­tir­ýän­dik­le­ri­ni bar­la­mak we uk­la­maz­lyk­la­ry üçin, ola­ra öz bel­gi­le­ri­ni uly ses­le­ri bi­len gy­gyr­mak­la­ry­ny bu­ýur­dy­lar (we­la­ýa­tyň ilat­ly no­kat­la­ry­nyň äh­li­sin­de gi­je­si­ne şeý­le edil­ýär eken). Ka­ýu­ta­myň iki ädim aň­ry ýa­nyn­da dör­dün­ji bel­gi­li ga­ra­wul dur­dy. Ol «A-ar­ba» di­ýip yzy­ny üz­män, harby lakamyny gaý­ta­lap gy­gy­ryp, ma­ňa ukla­ma­ga maý ber­me­di. Häkimiň orun­ba­sa­ry — we­kil gä­mi­miz­den peý­da­la­nyp, ogur­lyk et­mä­ge hy­ýal­la­nan hün­nü­le­re gar­şy har­by he­re­ket alyp ba­ryp, ola­ra tem­mi ber­mek is­le­di. Ol daň­dan gä­mä el­li sa­ny ýa­rag­ly es­ge­ri mün­dür­di. Ýa­rym sa­gat der­ýa­dan aşak­lygy­na Hyp­hae­na the­baica ösüm­lik­le­ri bi­len ba­syry­lan jeň­ňel­li­giň de­ňe­sin­den ýü­züp, sag ke­na­ra di­ren­dik. Es­ger­ler şo­ba­da ös­gün ot­la­ryň aňyr­synda göz­den ýit­di­ler. Bir­nä­çe mi­nut­dan yz­ly-yzy­na tü­peň ses­le­ri eşi­dil­di. Hün­nü­ler ot­la­ryň ara­synda bu­kul­ýan­dyr­lar ha­sap­lap, es­ger­ler şol ta­ra­pa ok at­ýan eken­ler. Men nä­çe se­ret­se­mem, hiç kimi gör­me­dim. Tak­my­nan, ýig­ri­mi mi­nut­dan soň, es­ger­ler ol­ja­ly do­la­nyp gel­di­ler. Olar go­laý­daky oba­nyň adam­la­ry­na hü­jüm edip­dir­ler. Er­kek gö­bek­li­le­riň kö­pü­si ga­çan eken. Es­ger­ler er­kek adam­la­ryň bir­nä­çe­le­ri­ni ýü­zin ýat­ma­ga mej­bur eden­dik­le­ri­ni gür­rüň ber­di­ler. Tu­tu­lyp ge­ti­ri­len er­kek adam­lar paç hök­mün­de kyrk sa­ny uly sebet dä­ne ber­me­li­di­ler. Me­nem öz ge­ze­gim­de ýagdaý­dan peý­da­la­nyp, kol­lek­si­ýam üçin birto­par
ow­nuk zat­la­ry sa­tyn al­dym. Bor taý­pa­sy­nyň ýa­şa­ýan oba­sy­nyň kü­me­le­ri az­da-kän­de bel­li bir ter­tip bo­ýun­ça ýer­le­şip­dir, her ýer­de gur­lan kü­me­le­rem bar. Bu kü­me­lerpes­se­jik hem te­ge­lek bo­lup, onuň di­war­la­ry pal­ çyk­dan edi­lip­dir, sa­man üçek­le­ri ko­nus gör­nüş­li
eken. Kü­me­le­riň kö­pü­si­niň öňün­de edil gi­rel­ge
ga­py bi­len boý­daş, öňi açyk, iki fut be­ýik­lik­de,
boý­ra bi­len ýa­pyl­ýan uly bol­ma­dyk goş­ma­ça reku­ba gur­lup­dyr. Gä­mi­mi­ze («Ys­ma­ýyl») ol­ja­la­ryň ba­ry­sy ge­ti­rilen­den soň, yzy­my­za, Bor ze­ri­ba­sy­na ta­rap ug­radyk. Ol ýer­de es­ger­ler, ýe­sir­ler, içi dä­ne­li gap­lar ke­na­ra dü­şü­ri­len­den soň, La­do ta­rap ýo­lu­my­zy do­wam et­dir­dik. Gü­nüň do­wa­myn­da hün­nü­le­riň oba­la­ry­nyň ag­la­ba­sy­nyň de­ňin­den ýü­züp geç­dik. Oba­lar­da adam ýa­şa­ma­ýan ýa­ly­dy.Bi­zi gö­rendessi­ne ýer­li adam­lar gor­ku­la­ry­na giz­len­di­ler. Gä­mimiz kü­me­le­riň de­ňin den ge­çip gi­den­den soň, kü­me­le­riň aňyr­syn­dan adam kel­le­le­ri gö­rün­di.Ag­şa­ma­ra Nil der­ýa­syn­da su­wa dü­şün­ýän atsü­rü­si­ni gör­düm. Ýal­pak ýer­le­riň köp­lü­gi üçin gi­je la­by­ry­my­zy taş­lap düş­le­me­li bol­duk. Er­tesi gü­nem ýol kül­ter­le­mek kyn bol­dy. Şun­luk­da, köp wagt ýi­tir­dik. Mu­ňa ga­ra­maz­dan, on ýe­di gün­lük sy­ýa­ha­ty­myz­dan soň­ra, 7-n­ji no­ýabr­da ag­şa­ma­ra La­do gel­dik. Şol ag­şam Gor­don pa­ty­şanyň ha­ty­ny do­lan­dy­ry­jy eda­ra­nyň luk­ma­ny doktor Emin epen­dä (Gün­do­gar­da «epen­di» la­ka­my şe­ri­gat ka­nu­ny­ny go­wy bil­ýän ada­ma be­ril­ýär) gow­şur­dym.
Dok­tor Emin epen­di örän bi­lim­li adam bo­lup, ol Ber­lin­de okan eken. Fran­suz di­lin­den (şol wagt şu dil­de gür­leş­di) baş­ga-da ol gün­do­gar dil­le­ri­niň kö­pü­si­ni bil­ýän eken. Ol Bu­gan­da eden sa­pa­ryndan ýa­ňy-ýa­kyn­da do­la­nyp ge­lip­dir. Gu­ber­nato­ryň tab­şy­ry­gy bo­ýun­ça hö­küm­dar Mte­za­nyň ýa­ny­na il­çi bo­lup gi­dip ge­lip­dir. Gor­do­nyň görkez­me­si­ne la­ýyk­lyk­da, epen­di «Ys­ma­ýyl» gä­mi­si bi­len Har­tu­ma git­me­li­di. Şo­nuň üçin men onuň ýa­nyn­da bir­küç gün­den ar­tyk bo­lup bil­jek däl­dim. Gä­mi­miz­de bi­ren­tek mür­ze­dir hö­kü­met emeldar­la­ry La­do gel­di­ler. Adam­la­ryň hem­me­si­ni ýerleş­dir­mek üçin jaý ýe­ter­lik bol­ma­dy. Ýö­ne Har­tuma gaýt­mak üçin adam­la­ryň kö­pü­si La­do­ny terk
et­me­li bo­lan­soň, öý­le­ri hök­man bo­şat­ma­ly­dy. Şol
se­bäp­den tä­ze ge­len­le­re gä­mi­de wagt­la­ýyn galmak tek­lip edil­di. Adam­la­rym bi­len bi­le bu tek­li­be bo­ýun bol­maly bol­duk. Em­ma Emin epen­di ga­dyr edip, da­şy
ha­ýat­ly bir­nä­çe kü­me­li çar­bag how­lu­sy­ny me­niň
yg­ty­ýa­ry­ma ber­di. Ja­ýyň içi­ni ter­ti­be sal­ýan­ça­lar
gä­mi­de bol­dum. Her gün di­ýen ýa­ly ag­şam­la­ry­na
ga­ra bu­lut ge­lip, köp­len­jem ýa­gyş ýag­ýar­dy. Edil
me­niň üçin ýa­gyş ga­ty bi­wagt ýag­dy. Er­te­si ma­ňa ta­ýyn­la­nan ja­ýa göç­me­li­di­gim se­bäp­li goş­la­rymy pa­lu­ba çy­ka­ryp, ta­ýyn edip go­ýup­dym: gi­je­ki ýa­ly ho­wa­ny hiç ha­çan gör­män­dim. Ýa­gyş gi­je­si bi­len dyn­man ýag­dy. Üs­te­si­ne, sa­lon-ka­ýu­ta­nyň üçe­gin­den suw da­myp baş­la­dy. Şo­nuň üçin ma­ňa ýat­ma­ga gu­ry ýer ta­pyl­ma­dy. 13-n­ji no­ýabr­da, ahyr­so­ňy özüm üçin ni­ýet­lenen kü­mä göç­düm. Ba­ri taý­pa­sy­nyň adam­la­ry köp bö­le­gi öl-myž­žyk bo­lan goş­la­ry­my tä­ze ja­ýyma ge­çir­di­ler. Gä­mi­den ke­na­ra dü­şüp, öýe ýer­le­şe­nim­den soň, ýag­da­ýym go­wu­laş­dy, ra­hat­landym, mun­dan aň­ryk Ma­ka­ra­ka ül­ke­si­ne ker­wen bi­len ýo­lu­my do­wam et­dir­me­gi mak­sat edin­dim. Şo­nuň üçi­nem ker­wen gel­ýän­çä ga­ra­şyp, La­doda gal­ma­ly­dym. Wag­ty­my zoo­lo­gi­ýa we et­nog­ra­fi­ýa mag­lumat­la­ry ýyg­na­mak üçin peý­da­lan­dym. Şol günden baş­lap ilat­ly no­ka­dyň go­la­ýyn­da ýa­şa­ýan ba­ri taý­pa­sy­nyň adam­la­ry­ny öw­re­nip baş­la­dym. Ola­ryň ke­sir­li­gi he­mem me­niň bi­len gat­naş­mak
is­le­me­ýän­dik­le­ri se­bäp­li, kol­lek­si­ýa­my art­dy­ryp
bil­me­dim. Ba­lyk­dyr pyş­ba­ga sa­tyn al­mak ta­gal­lamam ba­şa bar­ma­dy. La­do ze­ri­ba­sy­nyň ýa­ňy-ýakyn­da, ýag­ny, tak­my­nan, iki ýyl mun­dan öň gurlan­dy­gy se­bäp­li, bu ýer­de ýa­şa­ýan adam­lar he­niz gor­ku­dan sap­lan­man­dyr­lar. Mü­sür go­şun­ga­la­syna ynam­syz­lyk edip, öz­le­ri­ni ha­ky­ky il­ki­dur­muş adam­la­ry ýa­ly alyp bar­ýan eken­ler. Ola­ryň hi­ji­si arap di­li­ni bil­me­ýär eken. Gon­do­ko­ra­zeribasynda ýag­daý baş­ga­ça­dy. Ol ýer­de köp ýyl­lar­dan bä­ri hün­nüler mü­sür­li­ler bi­len bi­le­lik­de ýa­şa­ýarlar. Üs­te­si­ne, ka­to­lik ru­ha­ny­la­ry­nyň tä­si­rem ýi­ti
du­ýul­ýar. Mü­sür hö­kü­me­ti­niň ýu­waş-ýu­waş­dan
öň­ki söw­da ze­ri­ba­la­ry­ny öz eýe­çi­li­gi­ne ge­çi­rip,
tä­ze har­by ber­kit­me­le­ri­ni dö­re­dip baş­la­ly bä­ri,
ba­ri taý­pa­sy­nyň arap di­lin­de gür­le­ýän­le­ri döw­let
gul­lu­gy­na al­nyp baş­la­nyp­dyr. Mü­sür hö­kü­me­ti­ne
ta­byn bo­lan beý­le­ki adam­lar­dan aý­ra­tyn to­parlar dö­re­di­lip, olar dra­go­man­lar, ýag­ny dil­maç­lar, ara­çy­lar we gö­zeg­çi­ler hök­mün­de ula­ny­lyp­dyr. Uzak bol­ma­dyk ta­nyş­lyk­dan soň­ra, ba­ri taý­pa­sy­nyň adam­la­ry­nyň beý­le­ki­ler bi­len gat­naş­maz­lyk hä­si­ýe­ti­niň, ola­ryň taý­pa­sy­na mah­sus bo­lan öz­bo­luş­ly aý­ra­tyn­lyk­dy­gy­na dü­şün­dim. Bu ba­bat­da olar me­niň gij­räk tan­şan ma­ka­ra­ka taý­pam­dan kän ta­pa­wut­lan­ýar­dy­lar. Ma­ka­ra­kalar bi­len gat­na­şyk sak­lap ug­ra­dym. Olar müm­kin
bo­lan ow­nuk-uşak se­net­çi­lik önüm­le­ri­ni ar­ka­ýyn alyş-ça­lyş ed­ýär­di­ler. Ba­ri­le­re nä­çe yh­las etse­mem, olar­dan hiç zat alyp bil­me­dim. Dog­ru­sy, olar her gün kü­mä­me gel­ýär­di­ler, ýö­ne my­da­ma gar­ny­ny gör­ke­zip, men­den di­ňe iý­mit so­ra­ýardy­lar. Eger olar­dan bir iş ha­ýyş et­seň ýa-da olaryň be­zeg önüm­le­rin­den nä­me­dir bir zat — itiň ýa-da ýol­bar­syň diş­le­rin­den dü­zü­len mon­juk, ýe­ke­ga­pa­nyň diş­le­ri bi­len be­ze­len de­mir ýü­zük ýa-da bi­le­zik Phacochoe­rus af­ricanus sa­tyn almak­çy bol­saň, olar ýüz dön­der­ýär­di­ler. Ba­ri taý­pa­sy­nyň er­kek­le­ri örän us­sat­lyk bi­len ýa­sa­lan,
esa­sa­nam, de­mir us­sa­sy­nyň yh­la­sy si­ňen be­zegle­ri da­kyn­ýar­lar. Bu be­zeg­ler ola­ryň ýe­ke-täk egin-eşi­gi eken. Er­kek­le­riň ag­la­ba­sy uzyn boý­ly, sy­rat­ly, kö­pü­si
hor, el­le­ri-aýak­la­ry uzyn. Ter­si­ne, aýal­la­ryň arasyn­da et­li-gan­ly­sy köp, uzyn­la­ry seý­rek, kö­pü­si­ niň boý­la­ry or­ta boý­dan pes. Ba­ri taý­pa­sy­nyň adam­la­ry keş­bi bo­
ýun­ça Bahr-el-Abia­dyň we onuň gol­la­ry­nyň ke­nar­ýa­ka­sy­nyň bat­ga­lyk ýerle­rin­de ýa­şa­ýan aýak­la­ry uzyn Nil hün­nü­le­ri­niň to­pa­ry­na gir­ýär. My­sal üçin, olar­dan So­bat der­ýasy­nyň go­la­ýyn­da otur­ýan niuak taý­pa­sy, me­niň bil­şim­çe, gün­do­gar ser­het­ýa­ka taý­pa­la­ryn­dan
bol­ma­ly. Bu to­pa­ryň esa­sy we­kil­le­ri — Bahr-el Je­be­liň tö­we­re­gin­de ýa­şa­ýan nu­er taý­pa­sy we din­ka ýa-da jan­ge taý­pa­lar to­pa­ry­na gir­ýän kiç (je­mid, lau), el-li­ab, bor taý­pa­la­ry, Bahr-el-Ga­zalyň tö­we­re­gin­de ýa­şa­ýan etot, agar we rohl ýada rol taý­pa­la­ry. Soň­ra kän adam­ly, bir­to­par ki­çi taý­pa­la­ra bö­lün­ýän ba­ri taý­pa­sy, de­mir­ga­zyk­da ýa­şa­ýan ba­ri­le­riň has uly şa­ham­ça­sy çir (tşir), Lado we Be­li­ni­an dag­la­ry­nyň tö­we­re­gin­de ýa­şa­ýan ba­ri taý­pa­sy­nyň özi we gün­ba­ta­ryn­da ýa­şa­ýan ni-am­ba­ra taý­pa­la­ry hem Nil to­pa­ry­na gir­ýär. Biri-bi­rin­den daş­lyk­da du­ran köp san­ly uly şa­hala­ra bö­lün­ýän şil­luk­la­ram hä­zi­re çen­li öz­le­ri­niň il­ki­baş­da ýa­şan ýer­le­rin­de ýa­şa­ýan, ýa­ňy ady agza­lan hün­nü­le­riň uly to­pa­ry­na goş­ma­ly. Me­ka­ny de­mir­ga­zyk gi­ňiş­li­gi­niň 12°-a çen­li ýaý­rap gid­ýän de­mir­ga­zyk şil­luk­la­ra, gün­ba­tar­da Bahr-el-Ga­zalda­ky jur taý­pa­sy go­şul­ýar, gü­nor­ta­da şu­li taý­pasy­nyň adam­la­ry bu uly to­pa­ryň we­kil­le­ri­dir. Beý­le­ki halk­lar­da bol­şy ýa­ly, ba­ri taý­pa­sy­nyň aýal­la­ram er­kek­le­re ga­ra­nyň­da be­zeg­le­re has uly äh­mi­ýet ber­ýär.Gar­taň aýal­lar ge­çi­niň ha­myn­dan
edi­len egin­baş geý­ýär­ler (egin­ba­şy ter­si­ne öwürseň, on­da ol bi­ziň dag­da ýa­şa­ýan adam­la­ry­my­zyň ba­ga­na ýa­pyn­ja­sy­na meň­ze­ýär). Ýaş aýal­lar ýaň­ky ge­ýim­den baş­ga-da, Su­da­nyň ilaty­nyň ga­ýyş gu­şak­ly­gy­ny ýat­lad­ýan öň­lük da­kyn­ýar­lar. Pag­ta ýüp­lü­gin­den örü­len, giň­li­gi bir ga­ryş gu­şak ýaş aýa­lyň bi­li­ne da­ňyl­ýar,gu­şak­dan bi­ri-bi­ri­ne ço­laş­ýan ýüp­lük­le­riň gür syr­gy­ny aşak­ly­gy­na gaýd­ýar. Gyz­lar öň­lü­ge de­rek gu­şa­ga ber­ki­di­len, dyz­la­ry­na çen­li ba­ryp ýet­ýän «ba­ri­ka» di­ýip at­lan­dy­ryl­ýan öň­lük geý­ýär­ler. «Ra­hat» diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan gu­şa­gyň üçün­ji gör­nü­şi­ni di­ňe ýa­şa­jyk gyz­lar we ça­ga­lar geý­ýär­ler, gu­şak­dan uzyn­ly­gy 20-40 santi­metr bo­lan, hal­ka­la­nyp ýa­sa­lan de­mir zyn­jyrjyk­lar sal­lan­ýar­lar. Gyz ýö­rän­de beý­le­ki be­zeg­ler bi­len bi­le­lik­de (boý­nun­da­ky mon­juk­lar, el-aýak üçin mon­juk­lar, bi­le­zik­ler), de­mir hal­ka­jyk­lar biri-bi­ri­ne de­gip ses ed­ýär we gy­za haý­bat­ly sy­pat ber­ýär. Köp ýyl­lar­dan bä­ri ga­zanç müm­kin­çi­li­giniň bar­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, ba­ri taý­pa­sy­nyň erkek­le­rem aýal­la­ram ma­ta ulan­ma­ýar­lar we kö­ne däp-des­sur­la­ry­ny sak­la­ýar­lar. Ze­ri­ba­da er­kek­ler­den has işeňňir, ar­ka­sy bir da­ňy odun­ly aýal­la­ra duş gel­se bol­ýar­dy. Olar ýan­la­ry bi­len ki­çi­räk se­bet al­ýar­lar, odun sal­mak we beý­le­ki ow­nuk hyz­mat­la­ry üçin, ýag­ny suw ge­tir­mek, how­ly­ny sü­pür­mek, gap-ça­nak ýuw￾mak ýa­ly iş eden­le­rin­de, zäh­met ha­ky hök­mün­de alan bir­ki go­şa­wuç dur­ry dä­ne­le­ri­ni şo­ňa sal­ýarlar. Ba­ri taý­pa­sy hem din­ka taý­pa­sy ýa­ly mal­dar­çy­lyk bi­len meş­gul­lan­ýar. Gün­de­ki yl­my-bar­lag iş­le­ri­mi ýaz­ga ge­çi­re­nimden soň,wag­ty­my ge­çir­mek üçin ze­ri­ba­nyň tö­werek­le­ri­ne ge­ze­lenç ed­ýär­dim. Iki ýyl mun­dan öň Gor­don pa­ty­şa­nyň ta­gal­la­sy bi­len aras­sa­çy­ly­gy sak­la­mak hem önüm­çi­li­gi art­dyr­mak mak­sa­dyndan ugur al­nyp, La­do ze­ri­ba­sy gi­ňel­di­lip­dir. Samu­el Be­ke­riň gu­ran we Bahr-el-Je­be­liň öň­ki esa­sy ze­ri­ba­sy, Nil der­ýa­sy­nyň gün­do­gar kert ke­na­rynda ýer­le­şenGon­do­ko­ra der­ýa­nyň su­wu­nyň pe­selme­gi se­bäp­li gä­mi­le­ri ka­bul et­me­gi­ni bes edip­dir.
Der­ýa­nyň go­ly soň­ky ýyl­lar­da ug­ru­ny gün­ba­ta­ra
ta­rap üýt­ge­dip­dir. Şol se­bäp­den der­ýa­nyň ze­ri­ba
ýer­le­şen esa­sy go­ly ikin­ji de­re­je­li go­la öw­rü­lipdir. Bu ýag­daý­lar Gon­do­ko­ra­nyň aras­sa­çy­ly­gy­na düýp­li tä­sir edip­dir. Şo­nuň üçin Har­tum­dan gel­ýän­le­riň ara­syn­da iça­gy­ry we beý­le­ki ke­sel­ler sebäp­li ara­dan çyk­ýan­lar kö­pe­lip­dir. Çep ta­rap­da, kert ke­nar­da gur­lan tä­ze ze­ri­ba der­ýa de­re­je­sin­den bir­nä­çe metr ýo­kar­da ýer­le­
şip­dir. Ýag­şyň köp ýag­ýan möw­sü­mi der­we­ze­sine çen­li to­kaý bi­len gur­şa­lan ze­ri­ba­nyň daş-tö­we­re­gi bat­ga­ly­ga öw­rül­ýär. Ýyl gel­di­gi­çe şert­ler bar­ha go­wu­lan­ýar, ýö­ne şeý­le-de bol­sa, ze­ri­banyň ýy­kyl­mak we çök­mek how­py bar. Der­ýa­nyň aram-aram su­wu­nyň azal­ma­gy hemde ot bas­ma­gy bi­len gä­mi­le­riň uzak wagt­lap bu
ýer­le­re gel­mez­li­gi ilat ara­syn­da aç­lyk how­puny dö­red­ýär­di. Gor­don pa­ty­şa bu ýag­da­ýy göz öňün­de tu­tup, azyk üp­jün­çi­li­giň kö­ne düz­gü­ni­ni ýa­ty­ryp, der­ýa ze­ri­ba­la­ry­nyň äh­li­si­ni Har­tumdan azyk ge­tir­mek ar­ka­ly üp­jün et­me­gi ýo­la go­ýup­dyr. Ýö­ne is­le­giň has ar­tyk bol­ma­gy se­bäp­li, dur­ry­nyň ba­ha­sy Har­tum­da-da örän çalt ýo­ka­ry gal­dy. Şo­nuň üçin öz ila­ty­ny we­la­ýa­tyň çä­gin­dä­ki äti­ýaç­lyk­lar bi­len üp­jün et­me­li­di­gi­ni aý­dyp, Gordo­na gör­kez­me gel­di. Me­ýil­na­ma­sy­ny ýe­ri­ne ýe­tir­mä­ge ýe­tiş­mänkä, mü­sür Su­da­ny­ny do­lan­dyr­ma­gy öz boý­nu­na al­mak üçin ol La­do­ny we Ni­liň ýo­kar­ky ýer­le­ri­ni taş­lap git­me­li bol­dy. Ma­ka­ra­ka­nyň mü­di­ri Bagit aga bu ül­ke­le­riň dä­ne­li ösüm­lik­le­re baý­dy­gy­na we ola­ry Ni­am­ba­ra ül­ke­si­niň to­kaý­lyk­la­ry­nyň we sa­wan­na­la­ry­nyň üs­ti bi­len ge­tir­me­giň, her nä­mede bol­sa, ýe­ňil bol­jak­dy­gy­na Gor­do­nyň ün­sü­ni
çek­di. Bu to­kaý­dyr sa­wan­na­lar La­do çen­li ge­lip ýet­ýär. Ze­ri­ba­nyň de­mir­ga­zyk der­we­ze­sin­den bir­nä­çe sa­gat­lyk ara­lyk­da Ni­ýer­ka­ni dag­la­ry, Jebel La­do ýer­leş­ýär. Da­gyň üs­tün­de aja­ýyp se­ýilgäh land­şaf­ty açyl­ýar: da­gyň ýo­kar­syn­da bir­nä­çe ägirt uly agaç­lar gö­rün­ýär, olar eň­ňit­den aşak­lygy­na git­di­gi­çe ow­nap, gy­rym­sy agaç­la­ra öw­rü­lip gid­ýär­ler, göz­ýe­tim­de agaç­lar Ni­am­ba­ra dag­la­rynyň ete­gin­de gu­tar­ýan ýa­ly­dy. Gür gy rym­sy agaç­ly ýek-tük bat­ga­lyk­lar ýe­ke­ga­pan­lar üçin howpsuz ga­çy­ba­tal­ga bo­lup hyz­mat ed­ýär. Ze­ri­ba­nyň
al­ky­myn­da bol­sa, as­man­da ga­ýyp ýö­ren köp sanly çaý­çaň­ňa­lak-mas­lyk­çy guş­lar (Vul­tur bar­batus, Vul­tur mo­nachus, şeý­le-de Vul­tur Ri­ip­pel­lii) öz­le­ri­ne ol­ja göz­le­şip, aram-aram ýe­re düş­ýär­ler, äh­li zir-zi­bil­le­ri dör­ýär­ler. Olar pi­şe­le­ri­ni, hat­da go­laý­la­ry­na adam gel­se-de bes et­me­ýär­ler, sebä­bi bu guş­lar adam­dan çe­kin­me­ýär­ler. Ga­dy­my dö­wür mü­sür­li­le­riň edi­şi ýa­ly, hä­zir su­dan­ly­lar hem ho­wa­ny aras­sa sak­la­ýan bu ga­nat­ly jan­darla­ry go­rap sak­la­ýar­lar. Daş zyň­dym, gy­gyr­dym, ga­raz, ola­ry uç­ma­ga mej­bur et­dim, ýö­ne guş­lar ta­ga­şyk­syz bö­küp, bir­nä­çe ädim­den go­nup, ýe­nede iým­le­ri bi­len bol­du­lar. Mas­lyk­çy­la­ryň tö­we­regin­de ýal­pyl­da­wuk ak döş­li gar­ga­lar ge­zi­şip ýorler, ola­ryň ga­gyl­dy­la­ry hem bi­ziň gar­ga­la­ry­my­zyň ga­gyl­dy­la­ryn­dan kem däl eken. Ho­wa­da ýe­ňil uç­ýan, er­jel «mi­lan­lar» as­man­da dyn­gy­syz gaý­malaş­ýar­lar. Bu gaý­duw­syz­lar çaý­çaň­ňa­la­gyň ýa-da özi ýa­ly guş­la­ryň ag­zyn­dan ol­ja­ny kakyp alyp gidip bil­ýär­di­ler.